การเปิด Opentype Features ใน MS Word

ผมสังเกตว่าเพื่อนผมหลายคนและหลายคนเองก็ยังไม่เคยรู้ว่าจะเปิดยังไงที่ไหน หมายความว่าอะไร วันนี้เราจะมาไขให้กระจ่าง

เรามาดูกันก่อน ในรูปผมใช้ฟอนต์สองตัวคือ Times New Roman กับ Segoe Script ของทาง Microsoft โดยอันแรก บรรทัดแรกพิมพ์ไปปกติ ไม่เปิดอะไรเลย บรรทัดที่สองเปิด Ligatures และบรรทัดที่สามเปิด Kern เพิ่ม (สังเกตว่าผม Tab ไว้ให้เห็น Kern ชัดยิ่งขึ้น) ส่วนอีกอันหนึ่ง ระหว่างเปิดกับไม่เปิดฟีเจอร์ Stylistic AlternatesContextual alternates หรือ calt นี่เอง สังเกตว่าตัวมันจะดูเหมือนเขียน และประติดประต่อกันมากขึ้น
เอาล่ะ แล้วเราจะเปิดมันที่ไหนล่ะ (ผมใช้ 2013 นะครับ แต่ 2010 และ 2007 น่าจะเหมือนกัน ส่วน 2003 ขอผู้ที่ยังใช้อยู่มาชี้แจงเพิ่มเติมให้ด้วยถ้าเปิดได้เน้อ)
เราก็เลือกข้อความ หรือคลุมข้อความที่จะเปิดฟีเจอร์ แล้วก็ไปที่ Tab "หน้าแรก" หรือ "Home" ซะก่อนครับ แล้วตรงส่วนของฟอนต์ จิ้มเจ้าตรงลูกศรเล็กๆ ตรงนี้...

แล้ว... เรามาดูที่แท็บ "ขั้นสูง" หรือ... แท็บที่สองนั่นแหละ แล้วเรามาดูว่ามันมีอะไรให้เราเปิดบ้าง...

1.) คือเปิด Kerning:kern ตั้งแต่.... อันนี้คงจะจินตนาการออก ไว้เพื่อบอกขนาดว่า ถ้าเกิดสเกลถึงขนาดหนึ่งๆ แล้ว ก็ให้ Kern ได้เลย แต่เราจะให้เปิดตั้งแต่ขนาด 1 เลยก็ตั้งเป็น 1 ไป
2.) คือ Ligatures:liga ดังนั้นทุกอย่างของท่านนายพลจะทำงานได้ต้องเปลี่ยนเป็น "ทั้งหมด" ตรงนี้
3.) คือการจัดช่องไฟตัวเลข แบบช่องเท่ากันตลอด (Tabular:tnum) หรือช่องไม่เท่ากัน (Proportional:pnum) มีประโยชน์ในการกด Tab แล้วไม่อยากตั้ง Tab ทศนิยมอีก ความกว้างตัวเลขจะเท่ากัน
4.) คือการเขียนตัวเลขแบบเก่า (คร่อมบรรทัด|Oldstyle:onum) กับแบบปัจจุบัน (ตรงบรรทัด|Lining:lnum)
5.) คือ Stylistic sets หรือ ssXX นั่นเอง
6.) คือฟีเจอร์ Contextual alternates:calt ของฟอนต์ฝรั่ง เป็นการเปลี่ยนไปเขียนอีกแบบหนึ่ง เช่นระหว่าง g กับ g
สิ่งที่ทำผมสงสัยก็คือ...
F0ntUni A มันไม่ทำงานครับ ภาษาไทยเรานิ่งเหมือนเดิมเลยครับ ฝากท่าน Sungsit ดูด้วยนะครับผม
### แก้ไข 1 16/4/2557 12:40 pm
แก้ไขจาก salt เป็น calt ครับ เพราะอ่านผิด ต้องขออภัยทุกท่านด้วยนะครับ

เท่ไปเลย

[FontUni]

ขอตอบเฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับ F0ntUni นะครับ เพราะผมไม่มีทั้ง Windows และ MS Office เลยไม่รู้ว่ามันเรียกใช้ฟีเจอร์ไหนได้บ้าง และมันยากที่จะเช็คปัญหาในโปรแกรมและโอเอสที่เราไม่ได้ใช้ แต่ผมเดาว่ามันไม่น่าจะเป็นบั๊กของเทมเพลต วิธี debug คือ คุณต้องลองทดสอบใส่ salt หรือ ssXX สำหรับ ฐ ญ ในฟอนต์ไทยหรือเทมเพลตตัวอื่น ถ้ามันแสดงผลได้ถูกต้องใน MS เราจึงจะบอกได้ว่าเป็นบั๊กใน F0ntUni โดยเฉพาะ

1. ผมไม่ได้คาดหวังว่าทุกโปรแกรมต้องรองรับทุกฟีเจอร์ในตัวเทมเพลตได้สมบูรณ์แบบ คือ salt กับ ss01 ใส่เผื่อโปรแกรมที่ไม่รองรับ locl เท่านั้นเอง (locl คือ localized form สำหรับเปลี่ยนตัวอักษรตามภาษาเขียน เช่น S cedilla เป็น S comma ในภาษาโรมาเนีย เป็นต้น) หมายความว่า salt & ss01 ไม่ต้องใส่ไว้ก็ได้ถ้าทุกโปรแกรมในโลกรองรับ locl แต่ในความเป็นจริงมันมีน้อยมาก จะว่าไปก็คือ hack ให้โปรแกรมของ Adobe และเว็บบราวเซอร์มีทางเลือกให้ใช้ ฐ ญ ไม่มีเชิงได้จากฟอนต์ไทยตัวเดียวกัน

2. ผมไม่รู้ว่า text composer/shaper ของ Windows มันรองรับ salt หรือ ssXX กับภาษาไทยรึเปล่า (ถ้าผมจำไม่ผิด Uniscribe เป็น shaper สำหรับตัวอักษรยูนิโค้ดใน Windows) เพราะ text composer แต่ละตัวจะมี library สำหรับแอพพลิเคชั่นให้เรียกใช้ฟีเจอร์ของแต่ละภาษาไม่เหมือนกัน มันจึงแสดงผลต่างกัน ตัวอย่างเช่น LibreOffice ใน Linux ใช้ HarfBuzz เป็น OpenType shaper และรองรับ locl สำหรับเลือกภาษาสันสกฤตที่เขียนด้วยตัวอักษรไทยได้ มันจึงเปลี่ยน ฐ ญ ไม่มีเชิงให้เราโดยอัตโนมัติได้ salt กับ ss01 ก็ไม่จำเป็นในกรณีนี้ ส่วน LibreOffice ใน Mac ใช้ CoreText ซึ่งรองรับ OpenType ได้ไม่ดีนักเพราะ Apple ใช้เทคโนโลยีของตัวเอง (AAT) มันจึงแสดงผลฟอนต์ต่างจากใน Linux (และ Windows)

นั่นเป็นเหตุผลที่ทำให้ผมคิดว่ามันไม่น่าจะใช่บั๊กของเทมเพลตครับ จนกว่าจะมีใครช่วย debug ฟีเจอร์ salt & ssXX กับภาษาไทยใน MS Office ของ Windows (ขออภัย ถ้าผมอธิบายได้ไม่ดีพอ เพราะมันซับซ้อนจริงๆ)

เรื่องการแสดงผลฟอนต์เราต้องดูหลายชั้นครับ ไม่ใช่แค่สิ่งที่เราเห็น ตั้งแต่ระดับโอเอส ตัวแอพพลิเคชั่น และที่ตัวฟอนต์ จึงจะเข้าใจว่าทำไมมันแสดงผลออกมาแบบนั้น (ด้วยเหตุนี้ font foundry ใหญ่ๆ จึงมีตำแหน่ง font engineer เพื่อดูปัญหาพวกนี้โดยเฉพาะ)

ผมขอแก้นิดนึงครับ ไม่ใช่ salt แต่มันเป็น calt ครับ ต้องขอโทษทุกคนที่เข้ามาอ่านด้วยนะครับ จะรีบแก้ไขให้นะครับ
ส่วนของคุณ Sungsit ผมจะลองรีบทดสอบ ssXX ให้นะครับ

### แก้ไข 1 16/04/2557 3:30 pm
ผมลองฟีเจอร์ ssXX แล้วครับ ใช้ไม่ได้เหมือนกันครับ แสดงว่าคงจะไม่ได้เกี่ยวที่ตัวฟอนต์แล้วล่ะครับผม ขอบคุณมากครับ